آرشيو اخبار

  نگاهی به هنر موسیقایی ـ ادبی مناقب خوانی (منقبت خوانی)

  مناقب خوانی یا منقبت خوانی، هنر قدسی، مذهبی و آیینی ایرانیان است. مناقب در لغت به معنای اوصاف حمیده و منقبت نیز در معنای ستودن خصائل نیك است. هنر ستایشگری در ایران تاریخچه ای بس كهن تر از عهد هخامنشیان دارد. ایرانیان پس از اسلام و گرویدن به مذهب شیعه، هنر ستایشگری را در خدمت خاندان علویان درآوردند و پیشتاز هنری بس عظیم شدند كه اوج آن در قرن پنجم و ششم هجری بود. اشعار مدح و منقبت امام حسین(ع) و خاندان آل محمد (ص) از دوران سامانیان در كلام دلباختگان معصومین ظهور پیدا كرد و در زمان غزنویان و سلاجقه فراگیر شد. با این حال این حكام به ویژه غزنویان با این آثار آیینی مخالفت می كردند و این اشعار در زمان آل بویه به اوج و شكوفایی رسید و در زمان صفویه به شیوه ای منظم و پویا در میان مردم رواج یافت و در طول زمان ارزش های معنوی آن با كلام پارسی پیوند خورد و در یك جریان تاریخی بر اثر كوشش های پیشینیان به هنری مستقل در موسیقی و شعر ایرانی تبدیل گشت.
منقبت خوانی یا مناقب خوانی را می توان نوعی كاربرد معنوی از موسیقی دانست. در این هنر ستایشگرانه بسیاری از آوازهای موسیقایی كهن نهفته شده اند. خصائل نیك ائمه شیعه در كلام آهنگین منقبت خوان ذكر می شود . منقبت خوان به لحاظ واژه شناسی تاریخی، به مداح شیعه گفته می شود. براساس تاریخ، ایشان مبلغان دینی و مذهبی بوده اند كه به نقل و صوت و مدح و بیت، ارادات خود را به امام حسین (ع) و خاندان عصمت و طهارت ابراز می كردند. منقبت خوانی به بركت شعر پارسی شكوفا شد و به این ترتیب بسیاری از آثار آوایی و شفاهی منقبت خوانی از كلام باشكوه شاعران برجسته ادب پارسی كه دلباخته خاندان عصمت و طهارت بودند، تأثیر گرفت و در قالب مناقب حسینی، مناقب حسنی، مناقب رضوی، فاطمی و مناقب مهدوی در فرهنگ های رنگارنگ ایران زمین روایت شد. با این حال در ادبیات عرب نیز شاعران مشهوری از جمله كمیت ابن زید اسدی، دعبل خزاعی و سید حمیری، با سروده های خود در وصف خصائل نیك ائمه شیعه مدح و منقبت را رواج دادند. واقعه عاشورا بخش عمده متون منقبت خوانی را به خود اختصاص داده است.
مدح رشادت های شهدای كربلا، جوانمردی های حضرت عباس (ع) و شخصیت متعالی حضرت امام حسین(ع) در طول تاریخ در صدا و آوای مداحان به گوش مردم می رسید و دل های آنان را به سرچشمه معرفت گره می زد. در كتاب مناقب خوانی كه به اهتمام هوشنگ جاوید به نشر رسیده آمده است: پس از كودتای پهلوی اول و ممنوعیت اعمال و افعال مذهبی، منقبت خوانی نیز رو به اضمحلال رفت، آنچه كه باز ماند در روستاها و شهرهای دور از مركز بود و از آن زمان تاكنون به مدت هشتاد سال مناقب خوانان مورد بی مهری قرار گرفتند. بسیاری داعیه این را دارند كه تعزیه خوانی، موسیقی ردیف و دستگاه را حفظ كرده است، در حالی كه به جرأت می توان گفت تمامی هنرهای مذهبی در گونه های خود، چونان«مقتل خوانی»، «منقبت خوانی»، «مرثیه خوانی» و ... این حفاظت را انجام داده اند و تعزیه فقط بخشی را حافظ شده است. در هنر ستایشگرانه مناقب خوانی به همان اندازه كه شعر وجود دارد ، الحان موسیقی حضور دارد و می توان بسیاری از گوشه های فراموش شده دستگاه های موسیقی ایرانی را در آن شنید. از مشهورترین مناقب سرایان ایرانی كه موسیقی آوازی را در اشعارشان وارد كردند می توان به ابوالفرج اصفهانی، حاكم نیشابوری، محتشم كاشانی، همای شیرازی، قاآنی شیرازی، ملك الشعرای بهار، شهاب تربتی، جلال الدین همایی و ناظرزاده كرمانی نام برد.