آرشيو اخبار

  سمفوني مولانا ساخته نادر مشايخي و به خوانندگي شهرام ناظري به همراهي اركستر سمفونيك تهران

  درست یك سال از حضور «نادر مشایخی» به عنوان رهبر اركستر سمفونیك تهران می‌گذرد.
اردیبهشت ماه سال گذشته بود كه او به‌طور رسمی سكان‌داری اركستر سمفونیك تهران را برعهده گرفت و دهم و یازدهم خرداد برای اولین بار رهبری این اركستر را انجام داد.
او در ابتدای ورودش به ایران برنامه‌های متعددی در دست داشت. از نوسازی سازهای اركستر گرفته تا برنامه‌های منظم و هفتگی و اجراهای متعدد در خارج از كشور كه تاكنون قسمت‌های اندكی از آن محقق شده است، او هنوز با امیدواری حرف می‌زند و اعتقاد دارد كه در صورت همكاری مسئولان می‌تواند به بسیاری از برنامه‌های خود جامه عمل بپوشاند. «مشایخی» از سال ۱۳۵۳ نزد پری بركشلی شروع به نواختن پیانو كرده و دو سال بعد از آن وارد هنرستان عالی موسیقی شده است و همزمان با انقلاب برای ادامه تحصیل به وین رفته و آهنگسازی و رهبری اركستر خوانده است.
مشایخی رهبری را نزد كارب اوبسترایش، موسیقی الكترونیك را نزد كاوفمن و آهنگسازی را نزد رامایت رومن‌ها و بن‌اشتیك یكی از برجسته‌ترین آهنگسازان قرن بیستم فرا گرفت و در سال ۱۳۶۶ با درجه ممتاز از این رشته فارغ‌التحصیل شد. او البته پیش از آن كه به عنوان رهبر ثابت اركستر سمفونیك تهران انتخاب شود در سال ۲۰۰۰ با این اركستر كار كرده بود و همراه او چند برنامه در اتریش اجرا كرد كه بازتاب بسیار خوبی نیز در مطبوعات موسیقایی این كشور است.او هم اینك مشغول ساخت سمفونی «مولانا» به همراه «شهرام ناظری» است.
● چه‌طور به فكر ساخت سمفونی‌ای در باره «مولانا» افتادید؟
▪ ساخت سمفونی «مولانا» از طرف صدا و سیما به من پیشنهاد شد كه مرا بسیار خوشحال كرد، چرا كه سال‌های زیادی روی اشعار او كار كرده بودم و اصلاً ساخت «فیه مافیه» هم با همین هدف انجام شد. به نظر من «مولانا» عجیب به موسیقی توجه داشته است و اشعارش پر از ریتم موسیقایی است، حتی تمثیل‌هایش هم موسیقایی است. مثلاً انسان را به «نی» تشبیه كرده است.
او موسیقی را راهی برای رسیدن به خدا می‌دانسته است و این برای من بسیار پراهمیت بود، چرا كه نشان می‌دهد كه قدرت موسیقی چه اندازه خارق‌العاده است. در همین خصوص برای اجرای آن به دنبال خواننده‌ای می‌گشتم كه او نیز شناخت مناسبی از این شاعر بزرگ داشته باشد و بتواند آن را به بهترین شكل ممكن انجام دهد و به همین خاطر از «شهرام ناظری» خواستم كه در این زمینه با من همكاری داشته باشد و خوشبختانه او این مساله را پذیرفت.
● الان كار در چه مرحله‌ای است؟
▪ قرار است همین هفته با دكتر «موحد» كه یكی از برترین مولوی‌شناسان ایران است و چند كتاب هم در این زمینه تألیف كرده است، ملاقات كرده و در این باره با او مشورت كنم. دكتر «موحد» تا این مرحله كار تأثیر بسیار زیادی بر روی من گذاشته و از اجرای این طرح استقبال فراوانی كرده است. من چندین شعر برای این سمفونی انتخاب كرده‌ام كه باید آنان را در معرض قضاوت ایشان قرار دهم و براساس نظر او تصمیم‌گیری كنم.
البته می‌خواهم در شعرها حال و هوای ایرانی و اسلامی وجود داشته باشد. تمام اشعاری كه من انتخاب كرده‌ام با «خدایا» تمام می‌شود، مثلاً «دم‌نایی است كه بیننده و داناست خدایا».
● ساخت دو سمفونی از اشعار«مولانا» تنها به ارادتتان به این شاعر باز می‌گردد و یا این كه هدفی را دنبال می‌كردید؟
▪ برای من اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد تا به جهانیان بفهمانم كه «مولانا» یك شاعر پارسی‌گوی است و از آن مهم‌تر ایرانی است، حالا در هر كجای دنیا (قونیه یا هر جای دیگر) كه زندگی كرده باشد. این مسأله برای من كه سال‌های زیادی با «مولانا» زیسته‌ام از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.
می‌توانم بگویم كه او تمام زندگی مرا احاطه كرده، حتی در تمام این سال‌هایی كه در خارج از كشور بودم، مدام سفارش كتاب‌هایی از «مولانا» می‌دادم. در این مدت تفسیرهای مختلفی از اشعار او را هم خواندم. به‌طور كلی من وقت زیادی صرف شناخت «مولانا» كرده‌ام و بنابر این هم اكنون ساخت دو سمفونی از اشعار او برایم بسیار خوشحال كننده است.
جالب است بدانید كه من به «مولانا» علاقه داشتم و پدرم ارادت فراوانی به «حافظ» داشت. هر وقت بیتی از اشعار «مولانا» می‌خواندم، پدرم متذكر می‌شد كه حافظ این مساله را با زبان شیواتری بیان كرده است. در آخر هر دو به این نتیجه رسیدیم كه هیچ كدام از این دو شاعر بر دیگری برتری ندارد و باید از هر دو ستون محكم ادبیات فارسی لذت برد.
● از چه اركستراسیونی برای اجرای این اثر بهره خواهید برد؟
▪ علاوه بر سازهای اركستر سمفونیك، در قسمت اول «دف» استفاده می‌شود. قسمت دوم آواز، نی و اركستر است، قسمت سوم فقط اركستر است و در قسمت چهارم اركستر و آواز.
● چقدر می‌توان سمفونی «مولانا» را شبیه «فیه مافیه» دانست؟
▪ به هر حال شاید برخی شباهت‌ها بین این دو قطعه دیده شود، اما من این بار خیلی ریتمیك‌تر به قضیه نگاه كرده‌ام، چون براین اعتقادم كه ریتم اشعار «مولانا» به اندازه خود اشعار از اهمیت برخوردار است، به همین خاطر است كه بهترین ترجمه از اشعار «مولانا» هم نمی‌تواند حقیقت شعر او را به‌طور كامل بیان كند.
«وزن» در اشعار او از اهمیت بسیاری برخوردار است و انگار یك «سماعی» دارد. به همین خاطر تعداد دف‌ها در این سمفونی بسیار زیاد است. البته اگر قرار باشد كه این اثر در آلمان ضبط شود، ناگزیر هستیم تا تعدادی از دف‌ها را ضبط كنیم و تنها از چند دف به طور زنده بهره بگیریم.
● اثر را توسط اركستر سمفونیك تهران ضبط می‌كنید؟
▪ طی صحبت‌هایی كه تاكنون انجام شده قرار است، در آلمان ضبط شود، اما به‌طور قطع توسط اركستر سمفونیك تهران، اجراهایی در ایران خواهیم داشت. به هر حال تا الان هنوز تاریخ دقیق ضبط مشخص نشده است.
● «شهرام ناظری» پیش از این هم تجربه یك اجرا به همراه «چكناواریان» داشته است، چقدر این دو اجرا با هم مطابقت دارند؟
▪ به هیچ عنوان نباید این دو اجرا را با هم مقایسه كرد. من در ساخت این قطعه به این مساله توجه داشتم كه تنها یك ملودی ایرانی را برای اركستر تنظیم نكنم، چرا كه در این صورت زیباترین قسمت موسیقی ایرانی، یعنی ربع پرده‌ها، از بین خواهد رفت و این به هیچ عنوان قابل قبول نیست.
در موسیقی تلفیقی باید هر دو نوع موسیقی‌ای كه با هم تلفیق می‌شوند، به‌طور كامل احیا شوند. اما متأسفانه بسیاری از آهنگسازان تنها به هارمونی توجه دارند، در حالی كه ما باید بپذیریم كه شناخت ما از هارمونی در بسیاری مواقع نمی‌تواند به شناخت یك موزیسین غربی در این زمینه برسد و البته این هم طبیعی است.
بنابر این ما باید تلاش كنیم تا ایرانی بودنمان را در موسیقی‌ای كه قرار است تلفیق شود، حفظ كنیم مساله اصلی این است كه در حال حاضر بسیاری موسیقی را نمی‌شناسند. موسیقی اصیل ایرانی را اگر كنار بگذاریم كه به هر حال ریشه در اصالت‌های ما دارد و بنابر این مخاطبان خاص خود را هم دارد، بسیاری از افرادی كه در زمینه موسیقی كلاسیك فعالیت می‌كنند به شكل كامل آن را نمی‌شناسند.
خیلی از ما اطلاع دقیقی از فلسفه موسیقی دوران كلاسیك، باروك و فیگوراسیون نداریم، مثلاً اصلاً نمی‌دانیم كه انقلاب فرانسه چه تأثیر عمیقی بر موسیقی گذاشته و چه اختلاف اساسی‌ای بین قبل و بعد از این دوران وجود دارد. ما حتی نمی‌دانیم كه نحوه گوش دادن به موسیقی بتهوون متفاوت از موتسارت است.
● از سمفونی «مولانا» كه بگذریم، به نظر می‌رسد كه مشكلات اركستر سمفونیك تهران حل نشدنی است، به عنوان رهبر اركستر، وضعیت آن را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
▪ حل مشكلات اركستر سمفونیك تهران، نیازمند حمیت و تلاش جمعی است و به هیچ عنوان نمی‌توان به تنهایی از پس مشكلات آن برآمد. این در حالی است كه متأسفانه موزیسین‌های ایرانی بسیار از هم جدا هستند و اختلاف نظرهای بسیار شدیدی با یكدیگر دارند و این برای من بسیار تعجب‌آور است.
برای مثال بازتاب رسانه‌ای اجرای «فیه مافیه» در رسانه‌های غربی بیش از ۶۰۰ تا ۷۰۰ صفحه بود، اما این سمفونی در ایران با بازتاب‌های بسیار منفی‌ای روبه‌رو شد. حتی خیلی‌ها باور نمی‌كردند كه ما در اپرای برلین برنامه داشته‌ایم.
با این كه چند ماه از اجرای «فیه مافیه» در آلمان می‌گذرد، هنوز مجلات و شبكه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی در این باره بحث می‌كنند. شاید تعجب كنید، اما همین دو هفته پیش در یك برنامه دو ساعته رادیو سراسری آلمان این اجرا مورد بحث قرار گرفت.
می‌خواهم بگویم كه باید به تمام قضایا و اتفاقاتی كه در موسیقی می‌افتد، با دید مثبت‌تری برخورد شود. البته من تقصیر را متوجه هیچ‌كس نمی‌دانم. در فلسفه زندگی من هیچ آدم «بد»ی وجود ندارد، این برخی رفتارهاست كه چندان مناسب نیست.
● بالاخره می‌توان امید داشت كه اركستر سمفونیك تهران از این نابسامانی‌ها رها شده و عملكرد مثبت‌تری به خود بگیرد؟
▪ موانع برای پیشرفت این اركستر تنها و تنها مشكلات مالی است. اگر سالیانه بودجه‌ای نزدیك به ۶۵۰ میلیون تومان برای آن در نظر گرفته شود، بسیاری از مشكلات آن مرتفع خواهد شد. البته فكر می‌كنم اینها را باید از مسئولان پرسید. اما به‌طور قطع اداره كردن این اركستر به ده نفر آدم نیاز دارد. یك رهبر اركستر نباید چندان درگیر مسایل اداری و... باشد تا بتواند با فراغ بال به ارتقای اركستر بیندیشد.
● یعنی واقعاً امید دارید، كه وضع مالی اركستر سروسامان بگیرد؟ آن هم در شرایطی كه تاكنون شاهد اقدام مثبتی نبوده‌ایم؟
▪ هیچ مشكلی غیرقابل حل نیست. می‌شود مشكلات مالی را هم از طریق اسپانسر و یا راه‌های دیگر حل كرد. فقط باید در این زمینه سماجت داشت. فكر می‌كنم، هنوز كسانی باشند كه به سرمایه‌گذاری در این بخش علاقه‌مند باشند.
در واقع اركستر سمفونیك، اپرا و موسیقی با اصالت در هر كشوری به الماسی می‌ماند كه به هیچ عنوان نباید از ارزش آن كاسته شود. به هر حال همیشه اهمیت چیزهای باارزش شناخته خواهد شد و نباید در این زمینه نگرانی داشت. من هم به عنوان رهبر اركستر سمفونیك تهران به دنبال اسپانسری هستم كه در شأن این اركستر باشد.
● به نظر می‌رسد كه یكی از مشكلات مهم اركستر، بی‌انگیزگی نوازندگان آن است، این مساله را قبول دارید؟
▪ به نظر من علاوه بر مسایل مادی باید اطمینان آنها به مسئولان جلب شود و به این مساله ایمان بیاورند كه مدیران می‌خواهند تا برای آنان اقدامی مثبت انجام دهند. جلب این اطمینان هم البته كار چندان آسانی نیست.
● بالاخره برای اركستر ساز خریداری شد یا نه؟
▪ سال‌هاست كه مساله خرید ساز برای اركستر سمفونیك تهران مطرح است و متأسفانه تاكنون این اقدام انجام نشده است، اما قول‌های مساعدی به من داده شده است كه این مشكل به‌زودی مرتفع شود.
● و اجراهای منظم و ماهیانه اركستر كه در ابتدای ورودتان به ایران به آن تأكید بسیاری داشتید؟
▪ این مساله یكی از مهم‌ترین اهداف من از زمان بازگشتم به ایران بوده است و امیدوارم كه به زودی محقق شود. در حال حاضر هم به مناسبت فتح خرمشهر قرار است به مدت سه شب به اجرای برنامه بپردازیم. بسیار خوشحال خواهم شد كه از حضور «مجید انتظامی» به عنوان رهبر در اركستر بهره‌مند شویم.
ضمن این كه با چند رهبر ایرانی و خارجی نیز صحبت‌هایی شده است كه به عنوان رهبر مهمان در برنامه‌های ما حضور داشته باشند كه به علت قطعی نشدن برنامه‌ها فعلاً نمی‌توانم نامی از آنها ببرم.
● از اجرای اركستر در جشنواره موسیقی انتقادات فراوانی شد و شما هم هیچ‌گاه به آن پاسخی ندادید.
▪ ببینید، برخی از دوستان نمی‌توانند از برخی‌ها انتقاد كنند، بنابر این از كسانی كه می‌توانند بسیار شدید انتقاد می‌كنند. با تمام انتقاداتی كه از اجرای ما در جشنواره موسیقی فجر شد، «ارسلان» و «هوشنگ كامكار» از من تشكر و عنوان كردند كه یكی از برترین اجراهای «كنسرتوكمانچه» را شنیده‌اند.
این در حالی است كه برخی از آثاری كه ما اجرا كردیم، از چنان قدرت كیفی بالایی برخوردار نبودند و اعضای اركستر هم با نواختن آنها مشكل داشتند، با تمام اینها برای من بسیار مهم بود كه اركستر سمفونیك تهران به اجرای آثار آهنگسازان ایرانی بپردازد، چون اعتقاد دارم اگر اركستر سمفونیك این اقدام را نتواند انجام دهد، بسیار فاجعه بار است و به هر حال این اقدام برای اولین بار در ایران افتاد و این خود به تنهایی از اهمیت فراوانی برخوردار است.
● سفر اركستر به چین به كجا رسید؟
▪ ما باید یك رزومه از اركستر سمفونیك تهران تهیه كرده و برایشان بفرستیم، و اگر نه برای حضور ما در این برنامه‌ها هیچ مانعی وجود ندارد. اركستر سمفونیك تهران مصمم است با تمام مشكلات و موانعی كه بر سر راهش وجود دارد، به راه خود ادامه دهد.