مقالات و تحقيقات

 

«اتنو» در لغت به معنای قوم یا یک گروه خاص از مردم بومی یک منطقه است و در ترکیب با کلمه موزیکولوژی به معنای موسیقیشناسی، علمی نسبتاً جدید را پدید میآورد که به خصوص در چند سال اخیر توجه شایانی به آن شده است.
هدف اصلی اتنوموزیکولوژی بررسی موسیقی نواحی مختلف دنیا، ریشهیابی، مقایسه و یافتن ارتباط آن با سایر مقولههای علم و هنر است، به عبارت دیگر، بررسی موسیقی تمام ملیتها و تمام فرهنگها در تمامی اعصار. متخصصین این دانش اساس کار خود را بر پژوهش و جمعآوری مدارک و نیز ترویج موسیقی بومی و سنتی در جهت شناخت نیازهای جوامع معاصر قرار میدهند.
بنابراین تمام موضوعات مربوط به ابداع و ساخت موسیقی اعم از افراد سازنده، ابزارآلات به کار برده شده، عقاید و عکسالعملهای مختلف، رفتارها و جریانهای گوناگون و خصوصاً عامل عصر و زمان در حیطه مطالعات اتنوموزیکولوژیستها میگنجد. علاوه بر این، کارشناسان این رشته در پژوهشهای خود از دستاوردهای مردمشناسان، موسیقیدانان، کارآموزان، آهنگسازان، کتابدارها، زبانشناسان، پژوهشگران فرهنگی و روانشناسان نیز بهره میجویند.
دانش اتنوموزیکولوژی نخستینبار در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم پایهگذاری شد و هدف پدیدآورندگان آن مطالعه موسیقی با توجه به بافتهای فرهنگی مناطق گوناگون بود. در سال ۱۸۸۱ در شهر وین اطریش دو موسیقیدان به نامهای «گیدو آدلر» و «رابرت لش» مطالعات خود را در این زمینه آغاز کردند. همزمان در کشور آلمان نیز «هوگوریمان»، «کارل استامف» و «اریک فون هورن بستل» به پژوهش در این زمینه روی آوردند.
تأکید کارشناسان اطریشی بیشتر بر جنبههای روانشناختی، آواشناختی و ریشهیابی موسیقی بود،
درحالیکه همتایان آلمانی آنها بیشتر جنبههای تاریخی و فرهنگی موسیقی را مورد بررسی قرار میدادند. بعدها؛ یعنی در اوایل قرن بیستم در آمریکا نیز موسیقیدانان به این رشته علاقه نشان دادند و باعث بسط و گسترش آن در این کشور شدند. لازم به ذکر است که لغت اتنوموزیکولوژی را نخستینبار یک موسیقیدان آلمانی به نام جاپ کنست ابداع کرد و انجمن اتنوموزیکولوژی را در سال ۱۹۵۵ پایه نهاد.
در آغاز، این رشته تنها به مطالعه موسیقی نواحی بومی اروپا میپرداخت، اما در سالهای اخیر تمام حوزههای موسیقی دنیا در حیطه این علم گنجانده شدهاند.
برخی کارشناسان اتنوموزیکولوژی را به دو مبحث «مطالعه موسیقی از زمینههای خارجی به موارد داخلی» و «مطالعه موسیقی از زمینههای داخلی به موارد خارجی» تقسیمبندی میکنند.
در طی سالهای گذشته بحثها و اختلافنظرهای بسیاری بر سر مفاهیم و مباحث پایهای این علم در گرفته است.
گفته میشود که اساساً اتنوموزیکولوژی، موسیقی را به عنوان بخشی از فرهنگ و زندگی اجتماعی در نظر میگیرد و به بررسی ریشهها و سیستمهای بنیادین این هنر میپردازد. به عبارت دیگر اتنوموزیکولوژی سیر تحول موسیقی بر اساس پارامترهایی چون فرهنگ و زمان را مطالعه میکند و به عنوان مثال تأثیر متقابل فرهنگ جوامع و موسیقی را مورد بررسی قرار میدهد.
جان بلکینگ، اتنوموزیکولوژیست انگلیسی در مطالعات خود از «آواهای متشکل از انسانها» و «انسانهای متشکل از آواها» صحبت میکند. در مورد نخست تأکید وی بیشتر بر روی این نکته است که چرا انسانها در سیستمهای فرهنگی خود به سراغ موسیقی میروند و اساساً «موسیقی» چیست؟ و چرا از آن استفاده میکنیم؟
پاسخهای بسیار متنوعی از مناطق مختلف دنیا به این پرسش داده میشود، اما در یک پاسخ ساده و معمول گفته میشود که موسیقی نوایی است که خود از آواهای مختلف تشکیل یافته، آواهایی که انسان طبق هنر، سلیقه و شرایط خاص به آنها نظم داده و ریتم مشخصی را پدید آورده است. کارشناسان موسیقی معتقدند که هر فرهنگی موسیقی خاص خود را میطلبد، به این معنی که در هر فرهنگی موسیقی مشخصی به وجود میآید. در علم اتنوموزیکولوژی مطالعه شکلگیری موسیقی و زمینههای وابسته به آن را «مطالعه موسیقی از زمینههای داخلی به موارد خارجی» مینامند؛ یعنی بررسی ریشههای فرهنگی موسیقی و جریان شکلگیری آن از آغاز تا انتها.
از سوی دیگر طبق تقسیمبندی دکتر بلکینگ میتوان موضوع را از جهت دیگر؛ یعنی «انسانهای متشکل از آواها» بررسی کرد. بدین معنی که چگونه موسیقی و ساخت آن، رفتارها، باورها و نقطه نظرات بشر را شکل میدهد و در جهت خاص هدایت میکند.
در نقاط مختلف دنیا حوادث گوناگون زندگی جوامع بشری با نوعی موسیقی خاص همراه است که مشخصه بارز و نشاندهنده آنها به شمار میروند، فستیوالها، عروسیها، مناسبتهای مذهبی و سایر مراسم مهم موسیقی خاص خود را دارند. این نواها به قدری در تار و پود این مراسم آمیختهاند که به هیچوجه نمیتوان نوعی دیگر از موسیقی را برای آن مراسم در نظر گرفت.
بررسی باورها و رفتارهای تأثیرپذیرفته از موسیقی و زمینههای وابسته به آن را «مطالعه موسیقی از زمینههای خارجی به موارد داخلی» مینامند.
یک اتنوموزیکولوژیست در قدم اول به جمعآوری قطعات موسیقایی و روایی مناطق مورد بررسی میپردازد. هدف این کار را در درجه اول حفظ و نگهداری فرهنگ بومی آن منطقه میشمارند. خصوصیات بارز و ارزشمند موسیقی، آن را به صورت هنری قابل مطالعه درآورده است. در چند سال اخیر خطر انقراض ریشههای فرهنگی و نابودی موسیقی سنتی کشورها، متخصصین این رشته را بر آن داشته تا در راه نجات این میراث منحصربهفرد همت گمارند. هماکنون اتنوموزیکولوژی در چندین دانشگاه معتبر تدریس میشود و انجمنهای بسیاری در سراسر دنیا سعی دارند موسیقی بومی را از انزوا درآورند و از نابودی آن جلوگیری کنند.