مقالات و تحقيقات

  سه مولفه مشخص كننده صدا عبارتند از:

1_ بلندي( شدت صوت) 2_ ارتفاع( فركانس صدا) 3_ طنين( تون صدا)

1_ بلندي (شدت صدا): همان تفاوتي است كه بين آهسته صحبت كردن يك فرد و فرياد زدن او وجود دارد،يا اختلاف بين اين كه ضربه مضراب آهسته به سيم ساز زده شود،يا اينكه ضربه محكم به ساز نواخته شود؛به عبارت ديگر اين كه سازي را ملايم بنوازيم يا با شدت و خشن. بنابر اين وقتي كه آرام صحبت مي كنيم يا سازي را ملايم مي نوازيم صداي توليد شده بلندي كمتر دارد و بالعكس.

2-ارتفاع( فركانس): ارتفاع يك صدا به معناي زير يا بم بودن آن است. هرچه صدا بم تر باشد ارتفاع آن كمتر است و هرچه زيرتر باشد ارتفاع بيشتري دارد.موقعي كه برروي سيم يك ساز دسته‌دار ضربه بزنيد و سيم را بر روي دسته ساز گرفته باشيد هرچه كه از انتهاي دسته به سمت كاسه ساز حركت كنيد، با كوتاهتر شدن سيمي كه نواخته مي‌شود صدا به تدريج زير و زير تر مي شود. يا در سازي مثل سنتور همچنان كه از قاعده بزرگ به سمت قاعده كوچك سيم ها را به صدا در مي آوريم، با كوتاهتر شدن سيم هاصداها از بم به زير تبديل مي‌شوند. به عبارتي نتهاي هفت‌گانه دو،ر، مي ، فا، سل، لا، سي با پيشرفت و تكرار خود نماد تغيير يا همان افزايش ارتفاع صدا هستند.

3-طنين(تون): طنين صدا آن واقعيتي است كه باعث تفاوت بين صداي دو انسان « از يك جنس، دو زن يا دو مرد» با هم مي شود. وقتي كه تلفن زنگ مي زند، گوشي را برمي داريد و باردو بدل شدن دو سه كلمه مثل: الو، سلام، متوجه مي شويد كه چه شخصي دارد با شما صحبت مي كند. او را بوسيله تون صدايش شناخته‌ايد و اين همان چيزي است كه باعث تفاوت بين صداي محمدرضاشجريان و شهرام ناظري ،ويولون و كمانچه، تار و سه تار و مثلاً پريسا و هنگامه اخوان شده و به صداي هر كدام ازآنها شخصيت جداگانه‌اي مي دهد.

حال بازمي گرديم به ارتفاع (فركانس) صدا:

اول اين كه كلاً صداهاي بم در عالم هستي تحت شرايط خاصي توليد مي شوند. در مورد سازها، آنهايي صداي بم توليد مي كنند كه كاسه‌هاي بزرگي دارند يا سطح وسيعي دارند. مثلاً اندازه كاسه يك كنتر باس كه صداي بم توليد مي كند را با ويولون معمولي كه صداي زيرتري دارد مقايسه كنيد.يا اندازه كاسه يك عود را با يك كاسه سه‌تار مقايسه كنيد يا وسعت يك دف را با يك دايره قياس كنيد. هرچه كاسه ساز بزرگتر مي شود صداي بم‌تري توليد مي كند،يا به عبارتي صداي بم ازكاسه اي توليد مي شود كه عمق بيشتري دارد.

در مورد صداي هاي انساني هم به همين صورت است.صداهاي بم از حنجره هايي بلند مي شوند كه ويژگيهاي فيزيكي خاصي داشته‌باشند؛و اين ها با حنجرهاي معمولي تفاوت دارند.

به عبارتي مي توان گفت كه صداهاي بم ا زعمق برمي خيزند و صداهاي زير بيشتر از سطح بلند مي‌شوند. مي توان حتي با ريختن مقادير متفاوتي از آب در ليوان هاي كريستالي صداهاي زير را با نتهاي مختلف از آنها استخراج كرد،ولي ايجاد صداي بم به ظرف عميق تري نياز دارد.

دوم اين كه صداهاي بم كلاً كمياب‌تر هستند و صداهاي زير فراوان‌تر؛در جمعيت سازها تعداد سازهائي كه صداي بم توليد مي كنند مثل كنتر باس بسيار كمتر از تعداد سازهاي شبيه به آنها است كه صداي زير ايجاد مي كنند مثل ويولون؛به همين صورت در يك مدت زماني خاص تعداد سازهاي باس كه توليد مي شوند در مقايسه با سازهاي معمولي بسيار كمترند،مثل سنتورباس و سنتور، عود و سازهاي كاسه‌داركوچك همچون سه تار و...البته اين مسئله خود دلايل متعددي دارد كه از آنها مي توان به هزينه بر بودن توليد سازهاي بزرگ اشاره نمود. در جمعيت انساني هم به همين صورت است؛حدود نيمي از جمعيت انساني را زنان تشكيل مي دهند كه عموماً صداي زيري دارند و در بين مردان هم عده كساني كه صداي بمي با تون دلپذير داشته باشند كم است.

با توجه به دو نكته‌اي كه ذكر شد مي توان به راز ارزشمندي صداهاي بم (داراي تون مناسب) پي‌برد.

كمياب بودن صداي بم واجد طنين مناسب باعث شده است كه فردي به نام لوچيانو پاواروتي در دنيا منحصر به فرد و داراي چنين جايگاه رفيعي باشد.

آيا دقت كرده‌ايد كه براي تداعي «شب » در ذهن‌ها مثلاً در اثر «شب، سكوت، كوير» از صداي بم بربت يا سازهاي ديگر واجد صداي بم استفاده شده است. اين دقيقاً به اين دليل است كه شب عميق است ويا به عبارتي تاريكي عمق زيادي داردوچنين عمقي فقط با صداهاي بم قابل تصوير سازي است.

اگر اهل شنيدن تصنيف ها و ترانه‌هاي قديمي ايراني هستيد شايد متوجه شده باشيد كه در بين خوانندگان زن بيشتر تمايل به شنيدن صداي آنهايي داريد كه صداي بم‌تري نسبت به سايرين دارند.

و دقيقاً بنا به مطالبي كه ارائه شد صداي مرحوم« ناصر عبداللهي» يكي از ارزشمندترين صداهايي بود كه طي سالهاي اخير بروز كرده بود؛ كه متأسفانه براي هميشه خاموش شد و اين ضايعه دردناكي براي موسيقي ايران بود كه شايد تا سالها و يا دهها سال جبران نشود.

البته مطالب ذكر شده به هيچ وجه دليلي بركم ارزش بودن صداهاي زير نيستند و در بين صداهاي زير واجد تون مناسب هم صداهايي وجود دارند كه بسيار دلپذير و بعضاً آسماني هستند؛فلوت سحرآميزموتسارت را حتماً شنيده‌ايد. و نيز حتماً‌بايد ذكر شود كه هر صداي بمي هم لزوماً ارزشمند‌ نيست‌ وبراي‌ اينكه‌ واجد ارزش شود شرايط ديگري نيز لازم است، منجمله داشتن طنين مناسب و همينطوراستفاده مناسب و به جا ازصداهاي بم در اركستراسيون.